Vedat Türkali - Kimdir? vol.I
Asıl adı Abdülkadir Pirhasan'dır. 1919 yılında Samsun'da doğdu. İstanbul Üniversitesi Türkoloji Bölümünü bitirdi. Maltepe ve Kuleli Askeri Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1951'de siyasal eylemlerde bulunmakla suçlanarak tutuklandı. Askeri mahkeme tarafından dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yedi yıl sonra koşullu olarak serbest bırakıldı.
İlk şiirlerini yazdığında 18 yaşındaydı. Barselona'da Mektup'u Askeri Tıbbiye'de yazdı. Vedat Türkali 1944-1950 yılları arasındaki ağır baskı döneminde devrimci sanat çevrelerinde ilk kez el altında dolaştırılan gizli şiirleriyle (özellikle "İstanbul" şiiri ile) tanındı. Bu dönemde Hasan Deniz takma adını kullandı. Şiir uğraşlarını gizlilik döneminden sonra düştüğü hapishanede de sürdürdü.
Ataol Behramoğlu, Vedat Türkali'nin şiirleriyle ilgili şunları söyler: "Yazıldığı dönemin elden ele dolaşan bir şiiri olduğunu bildiğimiz 'İstanbul' şiirinde, belki yine Nazım Hikmet'in açtığı büyük çığırın içinde olmakla birlikte, dar anlamda Nazım Hikmet etkisinden önemli ölçüde çıktığınız, daha sonraki şiirlerinizde daha da belirginleşen özgün sesi bulduğunuz kanısındayım. Artık bir öykünmenin ya da hevesin şiiri değil bunlar; Nazım Hikmet'in başlattığı büyük akımın içinde fakat kendine özgü bir edası olan özgün bir toplumcu şairin şiirleridir.
"1958 yılında cezaevinden çıktıktan ve Gar Yayınlarını Rıfat Ilgaz ile birlikte kurduktan sonra sinema alanında çalıştı. 40'ın üzerinde senaryo yazdı ve üç filmin yönetmenliğini yaptı. 1960'da Doladırıcılar Şahı ile senaristliğe başladı; 1965'te Sokakta Kan Vardı ile yönetmenliğe adım attı. 1965'de Karanlıkta Uyananlar filmiyle Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Senaryo Ödülü'nü kazandı. Senaryolarını Vedat Türkali takma adıyla yazıyordu. Geniş izleyici yığınlarını saran bu çalışmalarının genç Türk Sineması'nın oluşum ve gelişiminde etkin bir yeri olduğu bilinen bir gerçektir.
Yazdığı dört tiyatro oyunu, ulusal gelenek ve değerlere dayanan oyunlar olarak (ikisi türkülerle işlenmiş epik yapıda) özgün öncü nitelikler taşır. 141. Basamak, 1970'de Ankara'da sergilendi. Bu Ölü Kalkacak, 1976 yılında İstanbul Belediye Şehir Tiyatrosunda sergilenirken yasaklandı. Dallar Yeşil Olmalı, 1985'de yayımlandı. Yazdığı son oyun olan Şeytanın Kaşık Oyunları (2000) deprem konusunu işlemektedir.
Vedat Türkali, Türkiye Yazarlar Sendikası ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulundu. Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yargılandı.
İlk romanı Bir Gün Tek Başına, 1974 yılında yayımlandı. Bu roman sanatsal ve yazınsal görüşlerinden ödün vermeden sinematografik özelliklerin romana aktarıldığı üstün başarılı bir yapıt olarak heyecanla karşılandı. Türkali bu kitapta 27 Mayıs askeri darbesi öncesindeki Türkiye aydınlarının bunalımlı çıkmazını sergiler.
İkinci romanı Mavi Karanlık ağır koşullarda aydınlar arası hesaplaşmaya dayanan umutsuz bir aşk romanı olarak 1983'te yayımlandı. Üçüncü romanı Yeşilçam Dedikleri Türkiye için Türk romanında bir dönüm noktasıdır denilebilir. Bu yapıtında da Türkali, bir tarih parçasının karmaşasındaki Türkiye'nin çelişkilerle yüklü acı tatlı serüvenini bölüşen tanıklarıyla yüzyüze getiriyor okuyanları.
Bu Gemi Nereye (1985) adlı düzyazı, söyleşi ve soruşturmalarından oluşan kitabı, Türk sineması üzerine araştırma yapacaklar için kaynakça niteliğindedir. Önsözlerinde Türk sinemasının yapısı ile ilgili önemli açıklamaları içeren iki senaryo kitabı vardır: 1. Üç Film Birden (1979) (Bedrana, Kara Çarşaflı Gelin, Analık Davası) 2. Eski Filmler (1984) (Otobüs Yolcuları, Karanlıkta Uyananlar, Güneşli Bataklık, Umutsuz Şafaklar). (YN: Umutsuz Şafaklar, 'Fatmagül'ün Suçu Ne?' adıyla filme alınmıştır.)
1990'da yayımlanan Tek Kişilik Ölüm, gerçek kişilere ve gerçek olaylara dayalı bir dönem romanıdır. Daha sonraki on yıl boyunca Türkiye Komünist Partisi'nin tarihi niteliğindeki, İkinci Dünya Savaşı döneminin siyasi yapısının sergilendiği Güven adlı iki ciltlik romanını yazar. Bu romanı, rahatsız edilmeden yazabilmek için 10 yıl boyunca Londra'da yaşar.
Bunların dışında düzyazıları, söyleşileri, savunmaları Tüm Yazıları Konuşmaları (2001), Tüm Yazıları Konuşmaları 2 (2014) adlı kitaplarda toplanmıştır. Ayrıca yazarın Kürt sorunu ile ilgili yazıları Özgürlük için Kürt Yazıları (2002), Özgürlük için Kürt Yazıları 2 (2014) adlı kitaplarında yer almaktadır.
Komünist (2001) adlı bir anı kitabı vardır. Bu kitap çocukluğundan başlayıp 1951'deki tutuklamaya kadar olan dönemi anlatır.
2004 yılında yayımlanan Kayıp Romanlar adlı romanı ise 90'lı yıllar Türkiye'sini, siyasi sürgünden ülkesine dönen emekli bir doktorun gözünden anlatır. Bu kitap, ayrıksı bir aşk romanıdır aslında. Bir İstanbul romanıdır ancak romanın akışı, İstanbul'dan Diyarbakır'a, oradan da İsviçre'ye uzanır.
Yalancı Tanıklar Kahvesi (2009), 12 Eylül'e giden süreçte geçer. Kökleri o yıllara dayanan ve ağırlığı günümüzde çokça hissedilen toplumsal ve siyasal gelişmeler, çatışmalar, toplumsal güç olarak din ve sendikalaşmalar gibi konuların ve olayların sağlam fon oluşturduğu roman, ülke 12 Eylül darbesine giderken, kahramanlarının hayatları üzerinden konuya farklı bir bakış açısı getirir.
2014'te yayımlanan Bitti Bitti Bitmedi adlı romanında ise Türkiye'nin netameli mevzularından olan Ermeni meselesini mercek altına almıştır.
Vedat Türkali, senaryoları, oyunları ve romanları ile ulusal ve uluslararası alanda bir çok ödül almıştır. Bir Gün Tek Başına adlı romanı ile 1974 Milliyet Roman ödülü ve 1976 Orhan Kemal Roman ödülü; Çekoslovakya'da Carlovy Vary film Festivali'nde Bedrana filmiyle, 1982 Cidale, Güneşli Bataklık ile 1982 sendika ödüllerinden başka Dallar Yeşil Olmalı oyunu ile de 1970 TRT Sanat ödüllerini almıştır. 1 Mayıs 2004 - 1 Mayıs 2005 yılı, aydınların, sanatçıların, kültür sanat kurumlarının ve insan hakları savunucularının katılımı ile "Vedat Türkali Yılı" ilan edilmiştir. Çok çeşitli etkinliklerle geçen bu yıl, ilk kez bir aydına sağlığında armağan edilmiştir.
Yönetmen Barış Pirhasan'ın ve oyuncu Deniz Türkali'nin babası; müzisyen Zeynep Casallini'nin dedesidir. 29 Ağustos 2016'da, 97 yaşındayken çoklu organ yetmezliği nedeniyle vefat etmiştir.
Kaynaklar:
diken.com.trİlk şiirlerini yazdığında 18 yaşındaydı. Barselona'da Mektup'u Askeri Tıbbiye'de yazdı. Vedat Türkali 1944-1950 yılları arasındaki ağır baskı döneminde devrimci sanat çevrelerinde ilk kez el altında dolaştırılan gizli şiirleriyle (özellikle "İstanbul" şiiri ile) tanındı. Bu dönemde Hasan Deniz takma adını kullandı. Şiir uğraşlarını gizlilik döneminden sonra düştüğü hapishanede de sürdürdü.
Ataol Behramoğlu, Vedat Türkali'nin şiirleriyle ilgili şunları söyler: "Yazıldığı dönemin elden ele dolaşan bir şiiri olduğunu bildiğimiz 'İstanbul' şiirinde, belki yine Nazım Hikmet'in açtığı büyük çığırın içinde olmakla birlikte, dar anlamda Nazım Hikmet etkisinden önemli ölçüde çıktığınız, daha sonraki şiirlerinizde daha da belirginleşen özgün sesi bulduğunuz kanısındayım. Artık bir öykünmenin ya da hevesin şiiri değil bunlar; Nazım Hikmet'in başlattığı büyük akımın içinde fakat kendine özgü bir edası olan özgün bir toplumcu şairin şiirleridir.
"1958 yılında cezaevinden çıktıktan ve Gar Yayınlarını Rıfat Ilgaz ile birlikte kurduktan sonra sinema alanında çalıştı. 40'ın üzerinde senaryo yazdı ve üç filmin yönetmenliğini yaptı. 1960'da Doladırıcılar Şahı ile senaristliğe başladı; 1965'te Sokakta Kan Vardı ile yönetmenliğe adım attı. 1965'de Karanlıkta Uyananlar filmiyle Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Senaryo Ödülü'nü kazandı. Senaryolarını Vedat Türkali takma adıyla yazıyordu. Geniş izleyici yığınlarını saran bu çalışmalarının genç Türk Sineması'nın oluşum ve gelişiminde etkin bir yeri olduğu bilinen bir gerçektir.
Yazdığı dört tiyatro oyunu, ulusal gelenek ve değerlere dayanan oyunlar olarak (ikisi türkülerle işlenmiş epik yapıda) özgün öncü nitelikler taşır. 141. Basamak, 1970'de Ankara'da sergilendi. Bu Ölü Kalkacak, 1976 yılında İstanbul Belediye Şehir Tiyatrosunda sergilenirken yasaklandı. Dallar Yeşil Olmalı, 1985'de yayımlandı. Yazdığı son oyun olan Şeytanın Kaşık Oyunları (2000) deprem konusunu işlemektedir.
Vedat Türkali, Türkiye Yazarlar Sendikası ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulundu. Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yargılandı.
İlk romanı Bir Gün Tek Başına, 1974 yılında yayımlandı. Bu roman sanatsal ve yazınsal görüşlerinden ödün vermeden sinematografik özelliklerin romana aktarıldığı üstün başarılı bir yapıt olarak heyecanla karşılandı. Türkali bu kitapta 27 Mayıs askeri darbesi öncesindeki Türkiye aydınlarının bunalımlı çıkmazını sergiler.
İkinci romanı Mavi Karanlık ağır koşullarda aydınlar arası hesaplaşmaya dayanan umutsuz bir aşk romanı olarak 1983'te yayımlandı. Üçüncü romanı Yeşilçam Dedikleri Türkiye için Türk romanında bir dönüm noktasıdır denilebilir. Bu yapıtında da Türkali, bir tarih parçasının karmaşasındaki Türkiye'nin çelişkilerle yüklü acı tatlı serüvenini bölüşen tanıklarıyla yüzyüze getiriyor okuyanları.
Bu Gemi Nereye (1985) adlı düzyazı, söyleşi ve soruşturmalarından oluşan kitabı, Türk sineması üzerine araştırma yapacaklar için kaynakça niteliğindedir. Önsözlerinde Türk sinemasının yapısı ile ilgili önemli açıklamaları içeren iki senaryo kitabı vardır: 1. Üç Film Birden (1979) (Bedrana, Kara Çarşaflı Gelin, Analık Davası) 2. Eski Filmler (1984) (Otobüs Yolcuları, Karanlıkta Uyananlar, Güneşli Bataklık, Umutsuz Şafaklar). (YN: Umutsuz Şafaklar, 'Fatmagül'ün Suçu Ne?' adıyla filme alınmıştır.)
1990'da yayımlanan Tek Kişilik Ölüm, gerçek kişilere ve gerçek olaylara dayalı bir dönem romanıdır. Daha sonraki on yıl boyunca Türkiye Komünist Partisi'nin tarihi niteliğindeki, İkinci Dünya Savaşı döneminin siyasi yapısının sergilendiği Güven adlı iki ciltlik romanını yazar. Bu romanı, rahatsız edilmeden yazabilmek için 10 yıl boyunca Londra'da yaşar.
Bunların dışında düzyazıları, söyleşileri, savunmaları Tüm Yazıları Konuşmaları (2001), Tüm Yazıları Konuşmaları 2 (2014) adlı kitaplarda toplanmıştır. Ayrıca yazarın Kürt sorunu ile ilgili yazıları Özgürlük için Kürt Yazıları (2002), Özgürlük için Kürt Yazıları 2 (2014) adlı kitaplarında yer almaktadır.
Komünist (2001) adlı bir anı kitabı vardır. Bu kitap çocukluğundan başlayıp 1951'deki tutuklamaya kadar olan dönemi anlatır.
2004 yılında yayımlanan Kayıp Romanlar adlı romanı ise 90'lı yıllar Türkiye'sini, siyasi sürgünden ülkesine dönen emekli bir doktorun gözünden anlatır. Bu kitap, ayrıksı bir aşk romanıdır aslında. Bir İstanbul romanıdır ancak romanın akışı, İstanbul'dan Diyarbakır'a, oradan da İsviçre'ye uzanır.
Yalancı Tanıklar Kahvesi (2009), 12 Eylül'e giden süreçte geçer. Kökleri o yıllara dayanan ve ağırlığı günümüzde çokça hissedilen toplumsal ve siyasal gelişmeler, çatışmalar, toplumsal güç olarak din ve sendikalaşmalar gibi konuların ve olayların sağlam fon oluşturduğu roman, ülke 12 Eylül darbesine giderken, kahramanlarının hayatları üzerinden konuya farklı bir bakış açısı getirir.
2014'te yayımlanan Bitti Bitti Bitmedi adlı romanında ise Türkiye'nin netameli mevzularından olan Ermeni meselesini mercek altına almıştır.
Vedat Türkali, senaryoları, oyunları ve romanları ile ulusal ve uluslararası alanda bir çok ödül almıştır. Bir Gün Tek Başına adlı romanı ile 1974 Milliyet Roman ödülü ve 1976 Orhan Kemal Roman ödülü; Çekoslovakya'da Carlovy Vary film Festivali'nde Bedrana filmiyle, 1982 Cidale, Güneşli Bataklık ile 1982 sendika ödüllerinden başka Dallar Yeşil Olmalı oyunu ile de 1970 TRT Sanat ödüllerini almıştır. 1 Mayıs 2004 - 1 Mayıs 2005 yılı, aydınların, sanatçıların, kültür sanat kurumlarının ve insan hakları savunucularının katılımı ile "Vedat Türkali Yılı" ilan edilmiştir. Çok çeşitli etkinliklerle geçen bu yıl, ilk kez bir aydına sağlığında armağan edilmiştir.
Yönetmen Barış Pirhasan'ın ve oyuncu Deniz Türkali'nin babası; müzisyen Zeynep Casallini'nin dedesidir. 29 Ağustos 2016'da, 97 yaşındayken çoklu organ yetmezliği nedeniyle vefat etmiştir.
Kaynaklar:
turkedebiyati.org
Yorumlar